Trước thực tế Trung Quốc (TQ) đặt giàn khoan Hải Dương-981 (Haiyang Shiyou-981) phi pháp trong vùng biển VN, các báo đài lớn của Mỹ và Nhật đồng loạt đăng tải những gì mà phóng viên của họ mắt thấy tai nghe. Cụ thể, trong bài viết trên CNN, phóng viên Euan McKirdy tường thuật vụ tàu TQ đâm chìm tàu cá VN. Đến chiều 27.5, nhà báo McKirdy chứng kiến cảnh tàu hải cảnh TQ thổi kèn inh ỏi như đang cố khiêu khích lực lượng chấp pháp trên biển của VN. Trong bài viết của mình, tác giả McKirdy cũng khẳng định hành động đặt giàn khoan của TQ là đơn phương, khiến tình hình tranh chấp trên biển thêm căng thẳng.

Còn phóng viên Osamu Maruyama của Yomiuri Shimbun, nhật báo lớn nhất Nhật Bản, tường thuật rằng có khoảng 100 tàu TQ đang hung hãn canh chừng xung quanh giàn khoan Hải Dương-981 để cản trở khoảng 30 tàu VN chấp pháp. “Tình huống tôi chứng kiến dễ có thể nhanh chóng biến thành vụ đụng độ lớn”, phóng viên Maruyama nhận định và cho biết thêm: “Khi quan sát khu vực giàn khoan bằng ống nhòm, tôi có thể thấy nhiều tàu TQ phía trước giống như tạo thành một pháo đài khổng lồ. Với mọi sự chuyển động của giàn khoan, các tàu đều thay đổi vị trí. Ở khoảng cách chính giữa, tôi thấy tàu VN cũng đổi hướng để ứng phó mọi chuyển động của tàu TQ”. Cũng theo nhà báo Maruyama, tàu TQ ngày càng có hành động hung hăng, manh động như  2 tàu kẹp một tàu VN vào giữa rồi phun nước bằng vòi rồng hay một tàu TQ khác bất ngờ đâm húc một tàu VN. Từ đó, ông Maruyama kết luận: “Hành động hung hăng của TQ vẫn tiếp tục leo thang”.

Nhà báo Manabu Sasaki của Asahi Shimbun, tờ báo lớn thứ 2 ở Nhật, cũng viết rõ: Vào lúc 15 giờ 45 ngày 27.5, có đến 9 tàu TQ bao vây 5 tàu VN, trong đó có tàu chở đoàn phóng viên, ở khu vực. Chưa hết, khi một tàu kiểm ngư VN ngừng di chuyển thì một tàu lớn hơn và được trang bị tốt hơn của TQ cố lao đến với khoảng cách chỉ khoảng 30 m. Nhiều ngư dân VN còn cho phóng viên Sasaki hay họ bị thủy thủ trên tàu TQ tấn công. Từ những gì phóng viên ở thực địa mô tả, Asahi Shimbun đã đăng bài xã luận cảnh báo động thái TQ đặt giàn khoan phi pháp ở vùng biển VN là dấu hiệu mới cho thấy TQ phớt lờ dư luận quốc tế và đang cố “áp đặt quyền thống trị” ở biển Đông. Tờ báo này dẫn lời một nhà nghiên cứu TQ tiết lộ cắm giàn khoan phi pháp ở vùng biển VN là quyết định của giới lãnh đạo cấp cao TQ đưa ra từ đầu năm chứ không phải là hành động riêng của Tập đoàn dầu khí quốc gia nước này. Cũng Asahi Shimbun từng có bài xã luận yêu cầu TQ phải dừng khoan dầu ở biển Đông.

“Hành xử chưa xứng tầm nước lớn”

Đó là ý kiến của một cư dân mạng Trung Quốc tên Đoàn Vạn Tân khi bình luận về phát biểu mang tính vu cáo của phát ngôn viên Bộ Ngoại giao TQ Tần Cương rằng tàu VN chìm ngày 26.5 sau khi “quấy rối và đâm vào một tàu cá TQ”. Tờ The New York Times dẫn lời ông Đoàn, được cho là luật sư, nhấn mạnh: “Tranh chấp lãnh thổ là vấn đề cần được bàn bạc. Nước này không nên nói xấu nước kia… Quốc gia nào chủ trương thu hẹp tự cô lập như TQ hiện nay sẽ khó mà trỗi dậy”. Ông còn nặng nề chỉ trích Bộ Ngoại giao TQ ngày nay “không còn chút ảnh hưởng nào của văn hóa đạo Khổng. Thật đáng buồn cho đường lối phát triển hiện nay của đất nước”.